Na lokalitetu Šančina na planini Cer arheološki tim, s Momirom Cerovićem na čelu, istražuje rondelu iz bakarnog doba.
Stounhendž u Engleskoj, Gošekov krug kod Lajpciga u Nemačkoj, Semelj kod Pečuja u Mađarskoj, Bučani u Slovačkoj, Tješetice-Kijovice u Češkoj, Arkaim u uralskoj stepi u Rusiji... U društvu najpoznatijih praistorijskih rondela mogla bi se naći i ona koju već dve godine na obroncima planine Cer istražuje grupa arheologa sa Momirom Cerovićem, muzejskim savetnikom iz Šapca, na čelu. S tim što je srpski Stounhendž stariji od engleskog više od milenijuma i po: utvrđeno je da potiče iz ranog eneolita (bakarnog doba), između 4300. i 4000. godine pre nove ere.
Na lokalitetu Šančina, na severoistočnoj strani Cera, u ataru sela Desić, arheolozi su otkrili praistorijsko utvrđenje, koje se sastoji od: centralnog kružnog (kupastog) uzvišenja, prečnika oko 25 metara, po čijem rubu se nalazi zemljani nasip; oko šest metara dubokog i oko 25 metara širokog šanca, koji opasuje centralni objekat; drugog masivnog zemljanog bedema oko šanca visine oko četiri metra; manjeg dela još jednog šanca; i dela još jednog, trećeg zemljanog bedema.
Detaljna iskopavanja na ovom lokalitetu počela su 2017. godine, pola veka od „prvog ašova”, manje sonde, koju su 1967. godine istražili Milivoje Vasiljević, kustos Narodnog muzeja u Šapcu, i Vojislav Trbuhović iz Arheološkog instituta u Beogradu. Projekat je finansijski podržalo resorno Ministarstvo kulture i informisanja, istraživanja su nastavljena 2018. godine, a s obzirom na to da se radi o petogodišnjem planu, tim koji predvodi Momir Cerović očekuje da im i za 2019. godinu budu odobrena sredstva.
– Na platou centralnog uzvišenja otkrili smo ostatke građevinskih struktura, kao i većih ili manjih ulomaka keramičkih posuda, različitih oblika, karakterističnih za eneolitske kulture Panonske nizije. Najznačajnije otkriće predstavlja bunar, postavljen u samom središtu rondele. Bunar je dubok 6,3 metra, u gornjem delu je kružnog oblika, sa prečnikom od 3,7 metara, a potom se sve više sužava, da bi na dubini oko tri metra dobio pravougaonu formu od 1,4 sa 1,3 metra. Na dnu bunara pojavila se voda, koja najverovatnije nije korišćena za piće, pošto se u blizini nalazi ušće takozvanog Parloškog potoka u rečicu Vrbovicu, ali i dosta „živih” izvora – kaže za „Politiku” Cerović.
O arhitekturi praistorijskog utvrđenja, arheolozima je najviše otkrio rov, koji ide po rubu kružnog platoa, uz zemljani nasip. U rovu su pronađene jame za stubove drvene podgrade, koja je ujedno mogla biti i svojevrsna drvena palisada. Sa njene unutrašnje strane su bili skoncentrisani nekakvi objekti, od kojih je ostao ruševinski sloj u vidu zapečenog, delom i pregorelog, zidnog lepa sa otiscima oblica, većeg ili manjeg promera, cepanih talpi i prepleta. Ispod ruševinskog sloja, od čak metar i po debljine, otkriveni su delovi podnica od zemljanog naboja, i oni zapečeni usled velike vatre u kojoj je izgorela sva drvena građa.
– Buduća istraživanja na širem prostoru daće više elemenata za precizniju rekonstrukciju tih arhitektonskih sklopova. Indikativno je da na lokalitetu nedostaju nalazi kamenih i koštanih alatki, a naročito životinjskih kostiju kao ostataka hrane. Ta činjenica ukazuje da ovo praistorijsko utvrđenje nije služilo za svakodnevni život, već je pre moglo imati neki kultni karakter. Takođe, ne bi se smela isključiti ni varijanta neke solarne (astronomske) opservatorije, kako su objašnjene slične rondele po Evropi – ističe naš sagovornik.
Ovakva, kružna uzvišenja ili rovovi zaista su vrlo retko pronalažena u blizini naselja. Preovladava mišljenje da su u njima šamani obavljali religijske rituale, ali u javnosti postoje i hipoteze da su rondele služile za praćenje kretanja nebeskih tela, kao svojevrstan kalendar. Bunar na lokalitetu Šančina mogao je, recimo, da služi da uhvati odraz Sunca, Meseca ili nekog drugog nebeskog tela kojim se završavalo jedno, a počinjalo drugo vremensko razdoblje.
Prema Cerovićevim rečima, kod keramičkih struktura u rondeli na Ceru preovladavaju fragmenti većih posuda, grublje izrade, i svi su, takođe, sekundarno goreli, zbog čega su uglavnom crvenkaste i crvenkastomrke boje. Najzastupljenije su forme lonca sa trakastim drškama. Posude su bez ornamenata i najbliže su keramičkim posudama iz ranoeneolitske kuće sa lokaliteta Livade u Kaleniću kod Uba.
– Centralno uzvišenje sa zemljanim bedemom, kao i drugi prsten bedema, dobro su očuvani. Treći bedem je najvećim delom uništen bujičnim vodama koje se slivaju sa Cera. Po drugom prstenu ide šumski put za izvlačenje posečenih stabala, što znatno ugrožava ove zemljane strukture. U leto 2017. na severnom delu lokaliteta izvršene je potpuna seča šume, što će sigurno pojačati negativan uticaj erozije. Bili bismo najsrećniji kada bismo ovo značajno arheološko nalazište mogli da izolujemo i zaštitimo, ali u ovom trenutku to praktično nije moguće, jer se radi o privatnom posedu – kaže nam Momir Cerović.
Od dobijanih sredstava, dva puta po 700.000 dinara, koliko je za 2017. i 2018. godinu opredelilo po projektu resorno ministarstvo, arheološki tim iz Narodnog muzeja u Šapcu je morao vlasniku zemljišta da plati čak 50.000 dinara po sezoni. Pri tome nisu posekli nijedno stablo, već su sonde postavljali tako da mogu da kopaju između žila korenja.
Autor: Miroljub Mijušković
Izvor: Politika
A member of Alco Group
