Za Gruziju me je do ovog putovanja vezivala topla, nežna stara pesma o Tbilisiju i Gruziji kao mestu gde je raj, koju je pevao Krsta Petrović dok sam još bila dete. Kasnije je sam izgovor reči “Gruzija” u meni budio asocijaciju na neke dubine. O Gruziji i Gruzijcima se nedovoljno kod nas zna, iako su mnogi tamo putovali, a glavni razlog je bio upravo ta dubina, neki iskon, počeci nečega povezani i sa počecima na ovim prostorima.
U Gruziju smo se ušunjali laganim hodom voza. Bilo je to sećanje i vraćanje u neke ranije godine. Oduvek sam volela zvuk vozova i klopotanje njihovih točkova koje ljuljuška i uljuljkuje. Tako je bilo i sada. Udobni kupei sa dva ležaja i skromnom opremom. Domaćica našeg vagona nudila je čistu posteljinu, prikriven pogled uz kafu, pokušaj da se sporazumemo na ruskom jeziku, obaveštenja o dolasku na carinu. Čekanje dva sata na granici između Azerbejdžana i Gruzije. Kratki razgovor u pidžami (u 4 ujutru) sa carinikom i fotografisanje za, valjda, neku dokumentaciju. I eto nas u Tbilisiju. Dragi mladi vodič i temperatura gotovo 40 stepeni. Ti prvi utisci ostali su skoro do kraja. Pokušaj da sa nama razgovaraju na ruskom, skroman osmeh, polupognuta glava, skromnost i nadasve ljubaznost, prijatnost, gostoprimstvo, toplota.
U ovoj zemlji uklještenoj između Evrope i Azije, između Velikog i Malog Kavkaza i između Crnog i Kaspijskog mora, sve je u ekstremu: od planinskih vrhova iznad pet hiljada metara na severu, do morske obale, od bujne Kolhidske nizije do polupustinjske regije Kaheti na istoku, od drevnih živućih crkava i manastira, do moderne arhitekture Tbilisija. Gruzija je zemlja koja se stalno smanjuje, kojoj već vekovima do današnjih dana odsecaju i odvajaju deo po deo, prosto sabijajući taj prostor. Ta sabijenost se vidi i u nizu suglasnika od kojih se sastoje reči, koje je, nama sa fonetskim pismom, teško izgovarati. Gruzija je svakako mala i sve manja zemlja, koja snažno, odlučno čuva svoju snagu, nesebično je deleći gostima kojih je sve više.
Život i gradovi Gruzije
Nema ih mnogo: jedan grad - Tbilisi i nekoliko manjih, koji više čuvaju tradiciju i u kojima se oslikava stvarni život ljudi. Svi su sačuvali podosta starog. Vidljivi su tokovi vremena po stilovima zgrada, po položaju ulica, po izgledima fasada, po očuvanosti: Mtskheta, Gori, Akhaltsike, Kutaisi, Zugdidi, Mestia. U starim centrima gradova očuvane su uske ulice sa kućama na sprat i velikom terasom, drvenim doksatom na spratu do koga se razgranava porodična vinova loza, čača. Ta porodična loza je tradicija ali i simbol trajanja porodice, produžetka vrste, simbol plodnosti, životne slasti i očuvana je do danas. Možda je upravo ta loza ispred prozora kuće razlog što je jedna od najomiljenijih i vrlo čuvenih poslastica Gruzije čurčela, “kobasica” napravljena od gusto ukuvanog soka grožđa kome se dodaju bademi ili orasi a ponekad i neko drugo voće. Ona se može kupiti usput i grickati tokom šetnje ulicama na kojima ima kafića, restorana ali i klupa.
Noviji delovi gradova su poput svih ostalih u kojima je vidljiva teškoća življenja i burna vremena prošlih decenija. Koliko su bila burna vremena na ovim prostorima na kojima se nekada širila, pa onda skupljala stara Iberia, kraljevina Kolhida, vidljivo je u usporenijem razvoju, koji je u ovim ubrzanim vremenima možda i poželjan, jer daje mogućnost čuvanja kontakta sa prirodom i starih vrednosti, koje su temelj jednog naroda, nacije, države. To, na neki način simbolizuje, ili sam ja tako doživela, impresivan spomenik Kartlis Deda, Majke Gruzije, visine 20 m, podignut u Tbilisiju davne 1958. godine. Impresivno je njegovo značenje. Spomenik predstavlja Gruzijku u narodnoj nošnji, koja u levoj ruci drži krčag s vinom za sve one koji su prijatelji, a u desnoj ruci veliki mač kao upozorenje svima koji dolaze kao neprijatelji. Ta snaga ženske energije, ženskog principa u životu, upravljanju i vladanju zemljom potiče još iz 12. veka, perioda kada je zemljom, nekada velikom, veoma uspešno vladala žena - kraljica Tamara. Taj duh njene snage u vreme kada se današnja Gruzija najbrže i nabolje razvijala, oseća se i danas. U Gruziji se oseća duh ženske snage i poštovanje žene u svakom smislu.
Crkve i manastiri
Kao jedna od prve dve države, zajedno sa Jermenijom, koja je još u ranom 4. veku prihvatila hrišćanstvo, pa sve do danas, Gruzija čuva i neguje odnos prema veri i hrišćanstvu. I to prema hrišćanstvu, koje je vera življenja a ne smrti, vera u kontinuirani spiralni tok življenja. Po drevnim spisima i predanjima, Gruzija ili izvorno Sakartvelo, zemlja je u kojoj žive potomci Kartlosa - praunuka najstarijeg Nojevog sina Jafeta, od kojeg su posle potopa nastali evropski narodi jafetiti. Taj drevni paganski period je očuvan ponegde u temeljima današnjih crkava. Jedna od tih crkava je i Jvari (Džvari), koja je zajedno sa celim gradićem Mtshketa, starom prestonicom Gruzije, pod zaštitom UNESCO-a kao svetska kulturna baština.
Crkva Jvari ili crkva Svetog Krsta, podignuta je u 6. veku oko velikog kamenog bloka, ostatka ranijeg paganskog hrama. Na taj kameni blok je još u ranom 4. veku postavljen krst visok 5 metara, napravljen od kedrovog drveta. To drvo je deo velikog kedrovog drveta koje je, po legend, izraslo na grobu Sidonije, sestre jednog uglednog građanina iz Jerusalima, koji je bio u veću koje je osudilo Isusa Hrista na raspeće. Kada je Sidonija, vernica, saznala za raspeće Hrista, umrla je i na mestu na kojem su je sahranili izrastao je kedar. Od tog kedra je kasnije napravljeno više krstova, a delovi se čuvaju i u crkvi kraljevskog kompleksa Samtavro u kojem se nalaze grobovi veoma cenjenih vladara drevne Iberije, kralja Miriama i kraljice Nane, koji su bili prvi koji su ozvaničili hrišćanstvo kao državnu religiju.
U Gruziji su očuvane mnoge druge stare crkve koje potiču pretežno iz perioda od 6. do 11. veka, kao što je sedište Eparhije gruzijske i najveća crkva iz 11. veka Svetitskhoveli. U zapadnom delu Gruzije je divan istorijski grad Kutaisi, za koji postoje tragovi iz 3500. godine p.n.e. i za koji se, po grčkoj mitologiji, veruje da je mesto gde je ukradeno zlatno runo. U ovome gradu koji je sačuvao delove srednjevekovnog izgleda su sačuvane crkva Bagrati i manastirski kompleks Gelati (oba sa kraja XI i početka XII veka), danas pod zaštitom UNESCO-a. To su danas mesta očuvane kulture, religije, mesta hodočašća ali i turističkih poseta.
Drevna naselja u stenama
Interesantna i burna istorija Gruzije od praistorije do danas, kao i planinski reljef sa malo prohodnih puteva bio je izazov za trgovačke i druge karavane na Putu svile. U tom planinskom reljefu izgrađeno je tokom prošlih vekova više naselja u stenama, koja su zahvaljujući potrebnoj infrastrukturi i prostorima za lični, porodični i kolektivni život, bili odlično mesto da se tadašnje stanovništvo skloni od prometnih puteva. Impresivni su ostaci pećinskog naselja Uplistsikhe, izgrađenog još hiljadu godina pre nove ere. Imalo je svoju vladarku, teatar, hram, vodovod, kanalizaciju, vinske podrume. U vreme najvećeg razvoja imalo je 20.000 stanovnika, a potpuno je napušteno tek u XIX veku. Sada je pod zaštitom i posetioci mogu na dobro uređenim stazama videti ostatke objekata ovog naselja. Zalazak sunca i pogled sa vrha na okolne doline sa ovog mesta ostaje u pamćenju.
Drugi pećinski grad koji je i pod zaštitom UNESCO-a, zajedno sa pećinskom crkvom, i starom lozom je u suštini manastir Vardzia. On je svoj maksimum doživeo u XII veku, za vreme vladavime carice Tamar i tada je imao oko 6.000 monaha i stanovnika koji su opsluživali manastir. Bio je dobro utočište za okolno stanovništvo. Iako ga je zemljotres u XIII veku značajno oštetio, manastir je punom snagom živeo do XVI veka, a i danas u njemu ima monaha koji žive u pećinskim stanovima. Najvrednija i kulturološki najlepša je crka manastira sa očuvanim freskama, u čijoj blizini se nalazi podzemni izvor vode koji je nekada snabdevao ceo grad. Ovo je veoma interesantan i sve masovnije posećen proctor, dobro obezbeđen sa uređenim puteljcima i stepenicama.
Regija Svaneti
Na severu Gruzije, po obroncima Kavkaza prostire se regija Svaneti. Stešnjena između Gruzijskih regija Abhazije i Osetije pokušava da očuva svoju veoma dugu, lokalnim bojama obojenu tradiciju. Planinski kraj bogat vodom, koji se uvlači u visine, vekovima je od ljudi tražio da grade svoje kamene kuće, osmatračnice i bedeme koji bi ih čuvali od napada neprijatelja i nenamernika. Došli smo do Mestie, glavnog mesta Svanetija. Tri dana provedena u ovom planinskom okruženju dalo nam je snagu vetrova, zvuke planinskih reka i potoka koji su još bili bujni, iako je bio mesec juli, i mir vekova koji se polako bude.
Lokalni, vrlo moderan i lep muzej dao nam je sliku istorijskog i kulturološkog puta, tako sličnog putu mnogih malobrojnih naroda sa ovih ili nekih drugih prostora. Ceo jedan dan terenskim smo vozilima prolazili zemljanim putevima koji su nas doveli do mesta Ušguli na 2.200 mnv. Daleki 12. vek se ponegde još uvek vidi. Kamene, grubo složene kuće, sa malenim prozorima i vrlo niskim vratima, te veoma prepoznatljivim kulama osmatračnicama vratile su nas unazad kroz vreme. Te kamene, veoma visoke kule koje su služile kao osmatračnice ali i mesto gde su se sakrivale cele mnogobrojne porodice u neka nemirna vremena, gotovo sve do danas, simbol su Svanetija i jedan od glavnih razloga što je ova regija pod zaštitom UNESCO-a. Domaći tvrdi sir, vreli, sveže ispečen tanak hleb lavaš ili hačapuri punjen sirom, uz čašicu domaćeg gruzijskog vina dok posmatrate igru oblaka nošenih vetrovima uz zvuke divlje planinske reke - čine ovu posetu nezaboravnom.
Gruzija je u svakom pogledu zemlja vrlo raznovrsna, bogata, topla i gostoprimljiva u koju vredi otići, i to ne samo jednom.
Tekst i fotografije: Dragica Tomka
A member of Alco Group
